Ο τρίτος δρόμος για το... κράτος

Τα σοσιαλιστικά κόμματα από εκφραστές της εργατικής τάξης αναδείχτηκαν σε κόμματα με βασικό μέλημα τη διακυβέρνηση

Η «σοσιαλδημοκρατία» ήταν μία από τις πολλές διατυπώσεις του αντικαπιταλιστικού εργατικού κινήματος, εκφραστές του οποίου είναι ήδη από τα τέλη του 19ου αιων. τα εργατικά, τα σοσιαλιστικά και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα. Επεδίωκε τον μετασχηματισμό του καπιταλισμού σε κοινωνική οργάνωση που θα στηριζόταν στην κρατική ιδιοκτησία, η οποία θα κατέληγε σε ένα είδος κοινωνικοπολιτικής διευθέτησης που εν τέλει θα παραγκώνιζε και το κράτος. Παρά τη διάσπαση του σοσιαλιστικού κινήματος μετά τη Ρώσικη Επανάσταση (1917), τα κόμματα της σοσιαλδημοκρατίας εξακολούθησαν να επιδιώκουν την υπέρβαση του καπιταλισμού, κάτι που στις στρατηγικές τους επιδιώξεις λίγο τα διαφοροποιούσε από το ξέχωρο πλέον κομμουνιστικό κίνημα.

Η μεγάλη διαφοροποίηση των κομμάτων αυτών ήρθε τη δεκαετία του 1950. Οι στρατηγικές επιλογές του Σουηδικού και Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (Βαντγκοτεσμπέργκ 1959), αφού αποκήρυξαν τον μαρξισμό, εγκατέλειψαν και την προσπάθεια του μετασχηματισμού του καπιταλισμού. Οι πολιτικές τους περιορίστηκαν στη διαχείριση του δεδομένου οικονομικού πλαισίου που κυριαρχούνταν από την αγορά και τα προτάγματα της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Ωστόσο, η κρίση της δεκαετίας του 1970 οδήγησε στην ηγεμονική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού. Επικράτηση που στηρίχτηκε στις ιδέες και αξίες που είχαν εκφράσει θεωρητικοί πολλές δεκαετίες πριν, καθώς και στην εκμετάλλευση των προβλημάτων πληθωρισμού και στις αδυναμίες της πολιτικής διαχείρισης της μέχρι τότε κυρίαρχης «σοσιαλδημοκρατικής συναίνεσης».
Μέχρι τότε τα κόμματα της σοσιαλδημοκρατίας είχαν αποτελέσει τους βασικούς φορείς της κοινωνικής οργάνωσης, που χαρακτηρίστηκε ως χρυσή περίοδο του καπιταλισμού. Η «σοσιαλδημοκρατική συναίνεση», στηριγμένη στη σύζευξη μαζικής κατανάλωσης και μαζικής παραγωγής, εξασφάλιζε μια πολυδιάστατη κοινωνική συνεννόηση, η οποία οδηγούσε στην ειρηνική συνύπαρξη της επέκτασης από τη μια πλευρά της συσσώρευσης του κεφαλαίου και από την άλλη της ιδιότητας του πολίτη. Η εξέλιξη αυτή όμως, σε συνδυασμό με τις εξελίξεις στην κοινωνική διαστρωμάτωση των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, οδήγησε τα κόμματα της σοσιαλδημοκρατίας στην απομάκρυνσή τους και εντέλει στην αποκοπή τους από τα καταστατικά τους κοινωνικά υποκείμενα. Τα κόμματα της πάλαι ποτέ σοσιαλδημοκρατίας, μακριά πλέον από την κοινωνία, μετονομάζονται κόμματα της «Κεντροαριστεράς», αναδεικνύουν τον «εκσυγχρονισμό» ως την κατ' εξοχήν στρατηγική επιδίωξή τους και με γνώμονα και έμπνευση τον «τρίτο δρόμο» εγκαθίστανται στο κράτος. Ετσι, τα σοσιαλιστικά κόμματα από εκφραστές της εργατικής τάξης, που την οδήγησαν σε δημοκρατικές και κοινωνικές κατακτήσεις, αναδεικνύονται σε κορμό των «καρτελοποιημένων» κομματικών συστημάτων ενός νέου «μεταδημοκρατικού» πλαισίου, όπου η «διακυβέρνηση» του κράτους αποτελεί πλέον το αποκλειστικό τους μέλημα.
Μέχρι την πρόσφατη κρίση τα κόμματα αυτά, παρά τον παραλυτικό κυβερνητισμό τους, κατόρθωναν να ανταποκρίνονται με επιλεκτικό τρόπο σε κοινωνικά αιτήματα και με σύμμαχους τους κρατικούς πόρους (οικονομικούς, συμβολικούς, πολιτιστικούς) και τα, ελεγχόμενα από ισχυρά, κυρίαρχα συμφέροντα, ΜΜΕ να εξασφαλίζουν τη συναίνεση. Η κρίση όμως, και κυρίως οι επιλογές αντιμετώπισής της, που οδηγούν σε παρατεταμένη λιτότητα και ύφεση, ολοκληρώνουν τη μετάλλαξή τους, ακυρώνοντας τη δημοκρατική προοπτική των κομμάτων αυτών αλλά και τη συμβολή τους στον εκδημοκρατισμό και στην κοινωνική πρόοδο, που με αγώνες είχαν επιτύχει για πάνω από έναν αιώνα. Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τις δικές τους επιλογές, λάθη και αντιφάσεις, εκείνο που φαίνεται να τους τραβά το χαλί κάτω από τα πόδια δεν είναι τίποτε άλλο από το γεγονός ότι γίνεται όλο και πιο φανερό ότι ο καπιταλισμός σήμερα δεν έχει περιθώρια κοινωνικού/πολιτικού ελέγχου, περιορισμένης μεταρρύθμισης ή «εξανθρωπισμού» που αποτελούσε τη σταθερή υπόσχεσή τους. Κατά συνέπεια τα αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν η αμηχανία, η απογοήτευση, η κρίση ταυτότητας, η έλλειψη προοπτικής και η υπαρξιακή κατάρρευση της κοινωνικής τους βάσης δεν αποτελούν έκπληξη.

Η κρίση και η παρατεταμένη λιτότητα ολοκληρώνουν τη μετάλλαξη των σοσιαλιστικών κομμάτων και ακυρώνουν τη συμβολή τους

Ο Μιχάλης Σπουρδαλάκης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Πηγή: Έθνος