Τσιγάρο: ο πόλεμος του οπίου του 21ου αιώνα;

Tου Σεζάρ Τσελάλα

Tobacco: The Opium War of the 21st Century? © The Guardian Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος (Cristoforo Colombo) ανακάλυψε τον Νέο Κόσμο το 1492, διαπίστωσε πως οι ιθαγενείς Αμερικάνοι κάπνιζαν ένα τοπικό φυτό, τον καπνό, για θεραπευτικούς και τελετουργικούς λόγους. Ο Κολόμβος ήταν ο πρώτος που μετέφερε καπνό στην Ευρώπη. Από την άποψη αυτή μπορεί να θεωρηθεί ο πατέρας του καπνεμπορίου. Χωρίς εκείνον, οι διεθνείς εταιρείες καπνού δεν θα διέθεταν το επικερδές προϊόν που εμπορεύονται επί δεκαετίες, ως και σήμερα. Μεταξύ 1617 και 1793, ο καπνός ήταν το πιο διαδεδομένο και κερδοφόρο εξαγώγιμο προϊόν από τις αγγλικές αμερικανικές αποικίες και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Κολόμβος ουδέποτε θα φανταζόταν πως ο καπνός θα εξελισσόταν σε μία από τις κύριεςαπειλές για την δημόσια υγεία, όχι σήμερα, αλλά λίγο μετά την εξαγωγή του στην Ευρώπη -και πολλές λατινοαμερικανικές και ασιατικές χώρες. Από την άποψη αυτή, ο καπνός υπήρξε προάγγελος του τι θα συνέβαινε και με την επέκταση της χρήσης του οπίου, ιδίως στην Κίνα. Ο καπνός, μια από τις πλέον εξαρτησιογόνες ουσίες στον κόσμο, εισήχθη στην Κίνα μέσω Ιαπωνίας ή Φιλιππίνων την δεκαετία του 1600. Το 1643, ο Φανγκ Γιζί (Fang Yizhi), ένας Κινέζος ακαδημαϊκός, ήταν ένας εκ των πρώτων που προειδοποίησε για τους κινδύνους της χρήσης καπνού. Σημείωσε πως το μακροχρόνιο κάπνισμα «μαυρίζει τα πνευμόνια» και οδηγεί στον θάνατο. Ο αυτοκράτορας της εποχής εκείνης Τσονγκ Ζεν (崇禎) απαγόρεψε την καλλιέργεια του καπνού και το κάπνισμα των φύλλων του. Αλλά τότε, πώς γίνεται και οι Κινέζοι, ειδικά οι άνδρες, είναι παγκόσμιοι πρωταθλητές στο κάπνισμα; Η απάντηση κείται σε ένα πολύ δυσάρεστο επεισόδιο της διοίκησης της χώρας από τους δυτικούς. Οι ρίζες της βρίσκονται στις συνθήκες του Τιεντσίν, του 1858. Αυτή η συμφωνία μεταξύ της δεύτερης Γαλλικής Αυτοκρατορίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και των Ηνωμένων Πολιτειών έθεσε τέλος στον Β' πόλεμο του οπίου (1856-1860). Μετά την λήξη των εχθροπραξιών, το 1860, η συνθήκη προσυπογράφηκε και από τον αυτοκράτορα Τονγκ Τσι(同歸與治). Η συνθήκη αυτή δεν νομιμοποίησε απλά την εισαγωγή του οπίου στην Κίνα, αλλά κι εκείνη των τσιγάρων, και μάλιστα χωρίς φορολογία. Η Κίνα μετατράπηκε σε ένα τεράστιοντιούτι-φρι. Ως το 1900, είχε κατακλυσθεί από ξένες εταιρείες. Το 1929, ο Φριτς Λίκιντ (Fritz Lickint), ένας Γερμανός επιστήμονας από την Δρέσδη, δημοσίευσε την πρώτη στατιστική έρευνα που συνέδεε το κάπνισμα με τον καρκίνο του πνεύμονα. Τα ευρήματά του επιβεβαιώθηκαν το 1950 σε ένα άρθρο του στην «επιθεώρηση της αμερικανικής ιατρικής εταιρείας» (JAMA). Αλλά χρειάστηκε να περιμένουμε ως το 1999, 70 χρόνια μετά την πρώτη έρευνα του Λίκιντ, για να παραδεχθεί η καπνοβιομηχανία «Φίλιπ Μόρις» πως «διαπιστώνεται μία ευρεία ιατρική και επιστημονική συναίνεση πως το κάπνισμα τσιγάρων προκαλεί στους καπνιστές καρκίνο του πνεύμονα, καρδιοπάθειες, εμφύσημα και άλλες σοβαρές ασθένειες». Σήμερα, ενώ το κάπνισμα μειώνεται δραματικά στις αναπτυγμένες χώρες, η συνέχιση της χρήσης καπνού έχει καταστροφικές επιπτώσεις στον κινεζικό πληθυσμό. Όπως διαπίστωσε το 2007 ο διάσημος καρδιολόγος και νομπελίστας δρ. Μπέρναρντ Λόουν(Bernard Lown), «ο πόλεμος ενάντια στον καπνό δεν κερδήθηκε, μετακινήθηκε». Πρόσθεσε δε πως τα τσιγάρα γίνονται πιο εθιστικά και θανατηφόρα λόγω της αύξησης των ποσοστών πίσσας και νικοτίνης. Η κρατική «εθνική επιχείρηση καπνού της Κίνας» (CNTC), που ιδρύθηκε το 1982, εξασφαλίζει το 30% της παγκόσμιας παραγωγής τσιγάρων και είναι ο πρώτος παγκοσμίως κατασκευαστής προϊόντων καπνού. Η CNTC λειτουργεί υπό την αιγίδα του «κρατικού μονοπωλίου καπνού» (STMA). Το STMA δέχεται συνεχείς πιέσεις από τον «παγκόσμιο οργανισμό εμπορίου» (WTO) να εγκαταλείψει το μονοπώλιο. Πράγματι, το 2001 η αγορά της Κίνας άνοιξε κάπως στις ξένες εταιρείες. Σήμερα, παρά την συνέχιση της κυριαρχίας της CNTC στην αγορά καπνού, στις μεγάλες πόλεις της Κίνας μπορεί κανείς να βρει ξένες μάρκες τσιγάρων. Ένα έθνος καπνιστών   Το κόστος του καπνίσματος στην δημόσια υγεία της Κίνας είναι πολύ βαρύ. Εκτιμάται πως καθημερινά 2,000 Κινέζοι πεθαίνουν λόγω ασθενειών που εξαρτώνται με το κάπνισμα. Η Κίνα έχει σήμερα 360 εκατομμύρια καπνιστές, έναν αριθμό που υπερβαίνει το σύνολο του πληθυσμού των ΗΠΑ. Καταναλώνουν το 37% του συνόλου των τσιγάρων στον κόσμο. Σύμφωνα με την «κινεζική ακαδημία πρωτοβάθμιας υγείας», ως το 2030, μόνο στην Κίνα το κάπνισμα θα σκοτώσει 3.2 εκατομμύρια ανθρώπους. Η αμερικανική κυβέρνηση υπήρξε ιδιαίτερα πετυχημένη στο να αποθαρρύνει το κάπνισμα στην χώρα της. Προκαλεί οπότε σύγχυση γιατί αυτή η ίδια κυβέρνηση εξαντλεί τις προσπάθειές της στο άνοιγμα της αγοράς καπνού στην Κίνα. Ποιος είναι ο στόχος; Προφανώς να μπορέσουν οι αμερικανικές εταιρείες να αναπληρώσουν τις απώλειες που είχαν στην αμερικανική αγορά. Αυτός είναι ο λόγος που οι ΗΠΑ έκαμψαν τις αντιστάσεις της Ιαπωνίας, της Ταϊβάν, της Νοτίου Κορέας και της Ταϊλάνδης όσον αφορά την διατήρηση των δικών τους μονοπωλίων στα προϊόντα καπνού. Σήμερα αυτές οι αγορές έχουν κατακλυσθεί από αμερικανικά τσιγάρα. Ιδού πώς περιέγραψε τις εξελίξεις ένας σεβάσμιος πρώην Αμερικανός αξιωματούχος, ο τέωςεπίτροπος υγείας των ΗΠΑ Δρ. Τσαρλς Ἐβερετ Κουπ (C. Everett Koop) (που πέθανε στις 25 Φεβρουαρίου, σε ηλικία 96 ετών): «από την άποψη της δημόσιας υγείας, η ιστορία θα θεωρήσει πως σε αυτήν την περιοχή του κόσμου είχαμε ό,τι πιο ιμπεριαλιστικό μετά την Βρετανική Αυτοκρατορία, με πολύ χειρότερες επιπτώσεις». Το ανθρώπινο κόστος του καπνού παγκοσμίως είναι δυσβάσταχτο, και όχι μόνο όσον αφορά τον καρκίνο του πνεύμονα. Η φυματίωση π.χ. σε συνδυασμό με το κάπνισμα, αυξάνουν κατά πολύ τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, στην επιβάρυνση της υγείας από το κάπνισμα προστίθενται και άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες, από την έκθεση των ανθρώπων σε καρκινογόνες ουσίες. Η εκτόξευση του κόστους της υγείας είναι μια ακόμα ολέθρια πλευρά της χρήσης του καπνού. Η καταπολέμηση του καπνίσματος προαπαιτεί κινητοποίηση των κοινοτήτων, ενημέρωση για τους κινδύνους και το κόστος του καπνίσματος, επιβολή προστίμων και περιορισμών στο κάπνισμα, αύξηση της φορολόγησης των τσιγάρων. Η κινεζική κυβέρνηση διακηρύσσει πως θέλει να περιορίσει τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην δημόσια υγεία του κινεζικού λαού με μια σειρά μέτρων. Αυτό που χρειάζεται όμως είναι μια πολύ πιο ολοκληρωμένη εκστρατεία κατά του καπνίσματος. Ο César Chelala είναι ειδήμων σε ζητήματα δημόσιας υγείας