Η κατάσταση της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας ενόψει της εκλογής του νέου πάπα

Tης Σελίν Ογιό

L'Église catholique que trouvera le successeur de Benoît XVI ©La Croix Ο Βενέδικτος ΙΣΤ' δεν είναι πια πάπας από την 28η Φεβρουαρίου στις 8μ.μ. Οι επικεφαλής του «δικαστηρίου» αργούν. Από τις πέντε ηπείρους και την Ιταλία, οι επίσκοποι κατέκλυσαν την Ρώμη με τρένα, αυτοκίνητα και αεροπλάνα. Καθημερινά συνεδρίαζαν για να συζητήσουν την κατάσταση της εκκλησίας στον κόσμο: αλλά την ώρα που ο Βενέδικτος περνάει στην ιστορία, πού είναι ισχυρή η ρωμαιοκαθολική εκκλησία και πού ανίσχυρη; Ποιες προκλήσεις και ποια διακυβεύματα καλείται κατά προτεραιότητα να αντιμετωπίσει; Ευρώπη Όσον αφορά την Ευρώπη, ο Βενέδικτος ΙΣΤ' δεν έπαψε να προχωράει σε αναλύσεις όσον αφορά τον πολιτιστικό προσανατολισμό της, που στα μάτια του προανήγγειλαν τι θα συμβεί στον υπόλοιπο κόσμο. Οδεύουμε προς έναν κόσμο όπου «ο Θεός είναι όλο και λιγότερο παρών» και όπου, ακατάπαυστα θα αυξάνουν ο σχετικισμός, ο ατομισμός, ο υλισμός... Στην Ευρώπη πλέον καμία χώρα δεν ξεφεύγει από την εκκοσμίκευση. Ορισμένες εκκλησίες, όπως στην Ιρλανδία, αποσταθεροποιήθηκαν από σεξουαλικά σκάνδαλα, ενώ άλλες, όπως στην Αυστρία, αναταράσσονται από εσωτερικές διαφωνίες. Αλλά το βασικό διακύβευμα αφορά τα νέα ηθικά προβλήματα που αναστατώνουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και αφορούν την θέση της ομοφυλοφιλίας, την ευθανασία, τις έρευνες πάνω στα έμβρυα... «Το μεγάλο πρόβλημα των Ευρωπαίων ρωμαιοκαθολικών θα είναι πώς να συνεχίσουν να προβάλλουν την ταυτότητά τους και να διαλέγονται ταυτοχρόνως με την κοινωνία, χωρίς να γκετοποιηθούν», εκτιμά η Ρομίλντα Φεροτό(Romilda Ferrauto), αρχισυντάκτης της γαλλόφωνης εκπομπής του «ράδιο Βατικανό». Η Γαλλία, η πρώτη χώρα όπου η εκκλησία κλήθηκε να προσαρμοστεί σε εξελίξεις που στις άλλες χώρες μόλις ξεκινούμε να διαγιγνώσκουμε, θεωρείται από την Ρώμη μοντέλο για τις υπόλοιπες εκκλησίες. Κατά τα άλλα στην Ευρώπη, όπου ελλείψει ιερέων συνενώνονται οι ενορίες, παρατηρείται μια αναζωογόνηση του ευαγγελικού πνεύματος, ιδίως στους νέους. Βόρειος Αμερική Στην Βόρειο Αμερική, αν και κατά βάθος τα διακυβεύματα είναι παρόμοια με εκείνα της Ευρώπης, οι τόνοι αντιθέτως είναι πολύ διαφορετικοί, ιδίως στο αμερικανικό ιερατείο. «Φαίνεται να έχουν ανακάμψει μετά τα σκάνδαλα παιδοφιλίας και έχουν πια υιοθετήσει μια πολύ ξεκάθαρη επιθετική στάση», ισχυρίζεται η Ρομίλντα Φεροτό. Χαρακτηριστική είναι από την άποψη αυτή η αδιάλλακτα αρνητική στάση που έχουν υιοθετήσει ενάντια στο πρόγραμμα υγείας της κυβέρνησης Ομπάμα (Obama), στο όνομα της θρησκευτικής ελευθερίας. Αυτή η επιθετική στάση διευκολύνεται από την θρησκευτικότητα που εξακολουθεί να είναι πολύ περισσότερο εμφανής στο αμερικανικό σύμπαν. Αλλά κι εκεί ο αθεϊσμός και ο ατομισμός κερδίζουν έδαφος. Κι αν ο αμερικανικός ρωμαιοκαθολικισμός βρίσκεται σε άνοδο, αυτό εν πολλοίς οφείλεται στην μετανάστευση, ισπανόφωνη στις ΗΠΑ, ασιατική στον Καναδά, που αλλάζει τις αμερικανικές κοινωνικές ισορροπίες. Λατινική Αμερική Η λατινική Αμερική παραμένει η ήπειρος με τους περισσότερους ρωμαιοκαθολικούς. Η εκκλησία εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρή επιρροή στην κοινωνία (υγεία, εκπαίδευση) αν κι εδώ εμφανίζονται διαφοροποιήσεις. Η μείωση της επιρροής της θεολογίας της απελευθέρωσηςδιευκόλυνε την αύξηση της απήχησης των ευαγγελικών στους λιγότερο προνομιούχους. Προκειμένου να αντιμετωπίσει αυτήν την εξέλιξη, η ρωμαιοκαθολική εκκλησία αξιοποιεί την ζωτικότητα των «χαρισματικών» ομάδων, αλλά και των νέων κληρικών, στους οποίους επίσης μπορεί να βασιστεί. «Μια νέα εποχή ξεκινάει» ισχυρίζεται ο π. Λικ Λαλίρ (Luc Lalire), υπεύθυνος του τμήματος λατινικής Αμερικής της συνοδικής συνέλευσης της Γαλλίας. «Στην Βραζιλία, ο μοναχισμός παραμένει σε σταθερά επίπεδα, ενώ ο αριθμός των ιερέων αυξάνει». Αλλά αυτή η δυναμική δεν πρέπει να επισκιάζει την δραματική μείωση της θρησκευτικής πρακτικής στους νέους. Η ρωμαιοκαθολική εκκλησία της λατινικής Αμερικής βρίσκεται αντιμέτωπη με νέες προκλήσεις: σε πολιτικό επίπεδο λόγω της αποσύνθεσης του θεσμικού πλαισίου προς όφελος της μαφιακής δραστηριότητας (σε χώρες σαν την Κολομβία, το Μεξικό, την Αϊτή...) Κατά τα άλλα, είναι η ήπειρος όπου παρατηρούνται οι περισσότερες δολοφονίες ιερέων. Σε ορισμένες χώρες (Βενεζουέλα, Αργεντινή, Μεξικό) έχουν διαμορφωθεί συγκρουσιακές σχέσεις με το κράτος. Μια άλλη μείζων πρόκληση για τους επισκόπους είναι να ομονοήσουν σε θέματα σαν την οικολογία ή την διανομή της γης και να αυξήσουν την παρουσία της εκκλησίας δίπλα στους γηγενείς ινδιάνους, έργο που έχει παραμεληθεί τα τελευταία χρόνια. Αφρική Από την πλευρά της, η Αφρική είναι η ήπειρος που γνωρίζει την μεγαλύτερη αύξηση στους αριθμούς των ρωμαιοκαθολικών. Ήταν 179 εκατομμύρια το 2009· θα είναι 322 το 2050. Η Αφρική είναι επίσης η ήπειρος όπου παρατηρείται η μεγαλύτερη αύξηση στους αριθμούς των ιερέων και των θεολόγων. Πενήντα χρόνια μετά το Βατικανό ΙΙ, η Αφρική, αυτός «ο τεράστιος πνευματικός πνεύμονας» κατά τον Βενέδικτο ΙΣΤ', μπορεί επίσης να στηρίζεται στους πολυάριθμους στρατευμένους κοσμικούς, που συχνά λειτουργούν ως εμψυχωτές των κοινοτήτων τους. Εντούτοις, η αφρικανική εκκλησία έχει εξασθενήσει από τις υποθέσεις διαφθοράς, την σύγκρουσή της με ορισμένες κυβερνήσεις (στην Ακτή Ελεφαντοστού) και τα ήθη του κλήρου (στηνΚεντροαφρικανική Δημοκρατία). Ο Βενέδικτος ΙΣΤ' ενθάρρυνε στο σημείο αυτό τις επιχειρήσεις «κάθαρσης», που συνεχίζονται. Η αφρικανική εκκλησία αντιμετωπίζει κι άλλες προκλήσεις, που διαγνώστηκαν με τόλμη στηνσύνοδο του Οκτωβρίου 2009: την πολιτική αστάθεια και τους εμφυλίους πολέμους· την φτώχεια και την μετανάστευση· τον ανταγωνισμό του Ισλάμ· τις ευαγγελικές εκκλησίες· την άνθηση των θρησκόληπτων σεκτών. Ασία Είναι η Ασία το μέλλον του καθολικισμού; Ο αριθμός των ρωμαιοκαθολικών αυξάνει και στην ήπειρο αυτήν, αλλά η κατανομή τους διαφοροποιείται: είναι πλειοψηφικοί στις Φιλιππίνες, όπου εκπροσωπούν το 87% των 95 εκατομμυρίων κατοίκων και όπου η ρωμαιοκαθολική εκκλησία παραμένει ισχυρή απέναντι σε μια κοινωνία που ταλαιπωρείται από την διαφθορά και την αποσύνθεση της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Είναι επίσης πλειοψηφία στο Ανατολικό Τιμόρ(πάνω από το 90% του 1.1 εκατομμυρίου κατοίκων) όπου η ρωμαιοκαθολική εκκλησία έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στον απελευθερωτικό πόλεμο για ανεξαρτησία από την Ινδονησία. Αντιθέτως στην Ινδία είναι μειοψηφικοί, αν και τα σχολεία και τα νοσοκομεία των καθολικών είναι φημισμένα -και προσελκύουν εξίσου ινδουιστές και μουσουλμάνους, όσο και ρωμαιοκαθολικούς. Έντονη εμφανίζεται επίσης η κλήση προς την εκκλησία και στο Βιετνάμ. Μολοταύτα η ρωμαιοκαθολική εκκλησία στην Ασία θεωρείται συχνά από τις άλλες θρησκείες υπέρμετρα εξαρτημένη από το ρωμαϊκό της κέντρο και υπερβολικά «δυτική». Πράγμα που εξαναγκάζει τους θεολόγους να έχουν αναλάβει σημαντικό έργο όσον αφορά την αντιπαράθεσή τους με τις άλλες θρησκείες -και την πολιτιστική προσαρμογή της εκκλησίας. Ο διαθρησκευτικός διάλογος παραμένει αναιμικός στην Ασία και οι θεολογικές αντιπαραθέσεις συχνά εκτραχύνονται σε βιαιότητες, όπως στην βόρεια Ινδία, όπου οι ρωμαιοκαθολικοί διώκονται από τους ακραιφνείς ινδουιστές. Την ασιατική ρωμαιοκαθολική εκκλησία απασχολούν επίσης οι σχέσεις της με τα κομμουνιστικά καθεστώτα στο Βιετνάμ, όπου η εκκλησία ανθεί, αλλά κυρίως στην Κίνα. Ο Βενέδικτος ΙΣΤ'προχώρησε σε ορισμένες πολύ σημαντικές χειρονομίες όσον αφορά τους Κινέζους ρωμαιοκαθολικούς, αλλά πολλά μένει ακόμα να γίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος στην Μέση Ανατολή η αργή φθορά του αριθμού των χριστιανών συνιστά μια από τις μείζονες ανησυχίες για το Βατικανό. Η τρομοκρατία στο Ιράκ, οι αραβικές επαναστάσεις και ο εμφύλιος στην Συρία αύξησαν περαιτέρω το φαινόμενο της αυτοεξορίας των χριστιανών. Συγκαλώντας μια σύνοδο των εκκλησιών της ανατολής τον Οκτώβριο του 2010, ο Βενέδικτος ΙΣΤ' θέλησε να προσελκύσει το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης στις περιπέτειες των εκκλησιών αυτών, που είναι συχνά διχασμένες. Η σύνοδος υπογράμμισε την σημασία να καταρτισθούν οι χριστιανοί στις παραδοσιακές εκδοχές του χριστιανισμού, ώστε να μπορούν να συνδιαλέγονται με τους μουσουλμάνους. Η Céline Hoyeau είναι δημοσιογράφος